วรรณกรรมไทยยกย่องช่วงเวลาสมันรัชกาลที่
2 ว่าเป็นยุคทองของวรรณคดีไทยเนื่องจากวรรณกรรมสมัยนี้มีคุณค่าทางวรรณศิลป์สูงส่ง
เหตุผลสำคัญที่ทำให้การส่งเสริมวรรณกรรมประสบผลสำเร็จอาจประมวลได้ดังนี้
1.พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
ทรงพระปรีชาด้านอักษรศาสตร์อย่างแท้จริง
ทรงศึกษาอักษรศาสตร์จากพระอาจารย์ผู้มีชื่อเสียง คือ สมเด็จพระวันรัต (ทองอยู่)
วัดระฆัง ประกอบกับทรงสนพระราชหฤทัยจริงจังในพระราชกรณียกิจนี้ด้วย
ทำให้งานส่งเสริมวรรณกรรมเจริญก้าวหน้าอย่างรวดเร็ว
นอกจากจะทรงสนพระทัยวิชาอักษรศาสตร์แล้ว
ยังทรงสนพระทัยศิลป์ด้านอื่นๆ อันเป็นเหตุเกื้อหนุนวรรณคดีเป้นอย่างมากด้วย
กล่าวคือเมื่อทรงส่งเสริมดนตรี บทขับร้องและบทเสภาก็พลอยได้รับการส่งเสริม
การละครก็เช่นกัน วรรณกรรมบทละครเจริญสูงสุดสมัยนั้นก็เพราะการส่งเสริมการละครทั้งละครและละครในนั้นเอง
2.การส่งเสริมวรรณกรรมสมัยนั้นกระทำอย่างมีระเบียบแบบแผนและถูกต้องตามหลักวิชาการ
กล่าวคือได้จัดตั้งวงกวีขึ้นในราชสำนัก มีพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเป็นองค์ประธานประกอบด้วยหลักกวีสำคัญๆอีกเป็นอันมาก
งานวรรณกรรมเรื่องใหญ่ๆถูกจัดสรรให้กวีรับไปแต่งตามความถนัดของตน
และเมื่อแต่งแล้วยังโปรดให้นำมาอ่านให้ที่ประชุมวิจารณ์อีก
อาจกล่าวได้ว่าการวิจารณ์วรรณกรรมไทยได้เริ่มต้นขึ้นในสมัยนั้น
เมื่อกวีสร้างวรรณกรรมขึ้นตามขั้นตอนดังกล่าว วรรณกรรมจึงมีคุณภาพทางวรรณศิลป์อย่างแท้จริง
3.การส่งเสริมวรรณกรรมสมัยนั้นมีรากฐานสำคัญจากการฟื้นฟูศิลป์วัฒนธรรมสมัยรัชกาลที่
1 คือ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก
ทรงรวบรวมวรรณกรรมเก่าอย่างจริงจัง และทรงนำวรรณกรรมสำคัญมาชำระ
ปรับปรุงและแต่งใหม่ ทำให้วรรณกรรมเรื่องและรายละเอียดต่างๆ
อย่างสมบูรณ์ตั้งแต่ต้นจนจบ การส่งเสริมวรรณคดีในสมัยรัชกาลที่ 2 จึงตัดภาระเรื่องการสืบหาต้นฉบับการลำดับเนื้อเรื่องและรายละเอียดไปได้กวีในสมัยรัชกาลที่
2 ได้เลือกคัดวรรณกรรมที่รวบรวมและเรียบเรียงเป็นระเบียบแล้วนั้นมาปรับปรุงคุณภาพทางวรรณศิลป์
เรื่อง อิเหนา และรามเกียรติ์ เป็นต้น
การถ่ายทอดวรรณกรรมพงศาวดารจีนสมัยรัชกาลที่ 1 เช่น เรื่องสามก๊กและไซฮั่น มีส่วยสำคัญต่อการส่งเสริมวรรณคดีสมัยต่อมาเป็นอันมาก
คือกวีได้เห็นแบบอย่างและศิลปะการแต่งวรรณกรรมต่างชาติ
นำมาเป็นประโยชน์ในการปรับปรุงคุณภาพวรรณกรรมของเราด้วย
อนึ่ง การฟื้นฟูและส่งเสริมวรรณกรรมสมัยรัชกาลที่ 1 ได้รวบรวมและแต่งหนังสือไว้เป็นอันมาก เป็นผลให้ประชาชนต้องมีการศึกษา เห็นความสำคัญของหนังสือและรักการอ่านมากขึ้น
การสร้างพื้นฐานด้านการศึกษาและการอ่านดังกล่าว
นับว่าเป็นรากฐานสำคัญที่ช่วยการส่งเสริมวรรณกรรมสมัยรัชกาลที่ 2 ประสบความสำเร็จ
4.สถานการณ์บ้านเมืองและสิ่งแวดล้อมด้านอื่นเอื้ออำนวยการส่งเสริมวรรณคดีสมัยรัชกาลที่
2 เป็นอันมาก เช่น
การสงครามยืดเยื้อระหว่างไทยกับพม่าสิ้นสุดลงตั้งแต่ต้นรัชกาลอีกประการหนึ่งรัชกาลที่
1 ได้ทรงจัดระเบียบและวางแผนงานบริหารบ้านเมืองไว้เป็นอย่างดีแล้ว
จึงลดพระราชภารกิจด้านการบริหารราชการลงเป็นอันมาก
ประกอบกับเจ้านายชั้นสูงเป็นจำนวนมากเจริญพระชันษาแล้วได้ทรงช่วยแบ่งเบาพระราชกรณียกิจการบริหารบ้านเมืองด้านต่างๆ
เป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยได้
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจึงทรงมีโอกาสส่งเสริมวรรณคดีอย่างเต็มที่
5.สมัยรัชกาลที่ 2 มีกวีเด่นๆเป็นจำนวนมาก
(เป็นผลมาจากการฟื้นฟูวรรณกรรมสมัยรัชกาลที่ 1 ด้วย )
และกวีเด่นดังกล่าวมีความสามารถเฉพาะตัวต่างๆกัน
ทำให้งานสร้างสรรค์วรรณคดีสมัยนั้นเป็นงานที่หลากหลายในประเภทของวรรณกรรม
คือมีวรรณกรรมประเภทต่างๆมากมาย
และวรรณกรรมแต่ละประเภทมีความงามพิเศษตามความถนัดของกวีด้วย เช่น
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้าฯ ทรงถนัดพระราชนิพนธ์กลอนละคร
กรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส ทรงถนัดด้านโคลงและฉันท์ พระยาตรังค์ ฯ
ถนัดด้านโคลงดั้น นายนรินทรธิเบศร์ทางโคลงสุภาพ และสุนทรภู่ถนัดทางกลอนทั่วไป
เป็นต้น กวีดังกล่าวเป็นกวีที่มีความรู้และความสามารถสูงทั้งสิ้น
งานวรรณคดีประเภทต่างๆตามความถนัดของกวีจึงมีคุณภาพสูงส่งเป็นที่ยอมรับจนทุกวันนี้
เหตุผลทั้ง 5 ประการข้างต้นนั้น
เป็นเพียงตัวอย่างของปัจจัยที่เกื้อหนุนให้การส่งเสริมคุณภาพของวรรณกรรมสมัยรัชกาลที่
2 เป็นผลสำเร็จ
กวีสมัยรัชกาลที่ 2 มีหลากหลายท่านที่ปรากฏซื่อเด่นมากคือ
1.พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
2.กรมหมื่นเจษฎาบดินทร์
3.สมเด็จพระมหาสมณะเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
4.พระยาตรังคภูมิบาล
5.พระสุนทรโวหาร(ภู่)
6.นายนรินทรธิเบศร์ (อิน)
นอกจากนั้น ยังมีกวีไม่ปรากฏนาม
แต่มีผลงานที่น่าสนใจอีกส่วนหนึ่งด้วย
บทความอื่น
